Дисертаційну роботу присвячено теоретнко-експериментальному вивченню психологічних особливостей прийняття рішень старшокласниками в ситуаціях морального вибору її розробці психокорекційних заходів у вигляді психологічного супроводу з розвитку готовності особистості до морального вибору. Уточнено зміст понять: „ситуація морального вибору”, „моральна активність”, „прийняття рішення в ситуації морального вибору”, „моральна цінність”. Виділено критерії, за якими ситуації морального вибору відрізняються від інших видів життєвих ситуацій, визначено особливості та чинники активності особистості в ситуації морального вибору. Проаналізовано вікові особливості морального розвитку старшокласників як передумови їхньої особистісної готовності до морального вибору. Досліджено специфіку ситуацій морального вибору, що виникають у період ранньої юності, особливості процесуальної та смислової сторін прийняття рішення старшокласниками в ситуаціях морального вибору. Розроблено, апробовано й доведено ефективність психологічного супроводу з розвитку особистісної готовності старшокласників до морального вибору.
Диссертационное исследование посвящено теоретико-
экспериментальному изучению психологических особенностей принятия решений старшеклассниками в ситуациях морального выбора и разработке психокоррекционных мероприятий в виде психологического сопровождения, направленного на развитие готовности личности к моральному выбору.
Особенностью принятия решения в ситуации морального выбора является взаимосвязь смысловой и процессуальной составляющих. Смысловая сторона решения включает в себя совокупность ценностных и смысловых доминант (моральные знания, ценности, смыслы, мотивы, цели и т.п.), на которые ориентируется личность во время морального выбора. Процессуальная сторона отражает функциональные аспекты принятия решения и включает этапы, которые проходит личность, осуществляющая выбор: восприятие условий ситуации, их понимание; поиск вариантов решения; выбор решения; осознание последствий выбора.
В работе уточнено содержание понятий „ситуация морального выбора”, „принятие решения в ситуации морального выбора”, „нравственная активность”, „нравственная ценность”.
Принятие решения в ситуации морального выбора рассматривается как целостный процесс взаимодействия личности с ситуацией в котором происходит выбор действий, соответствующих субъективным представлениям личности об оптимальном варианте решения. В теоретической части работы определены основные подходы к изучению проблемы принятия решений в ситуациях морального выбора, систематизированы отличительные критерии ситуаций морального выбора от других видов жизненных ситуаций, рассмотрены особенности проявления активности субъекта в процессе решения ситуаций морального выбора, а также возрастные особенности нравственного развития старшеклассников как предпосылки их личностной готовности к моральному выбору.В экспериментальной части работы проанализирована специфика ситуаций морального выбора в период ранней юности. Актуальными для старшеклассников являются ситуации морального выбора, связанные с системами отношений: „старшеклассник - незнакомый человек”, „старшеклассник - друзья”, „старшеклассник - семья”. Установлено, что принятие решений старшеклассниками в ситуациях морального выбора обеспечивается интегральными личностными характеристиками, определяющими его смысловые и процессуальные особенности: 1) смысловая наполненность морального выбора (на негативном полюсе - смысловая узость); 2) направленность на другого (направленность на себя; 3) способность (неспособность) сохранять рефлексивную позицию в процессе принятия решения; 4) наличие собственной моральной позиции (неопределенность моральной позиции и уход от выбора). Развитие личностной готовности старшеклассников к моральному выбору может осуществляться в условиях специально организованного психологического сопровождения, подтверждена его эффективность.
Thesis is devoted to theoretical and experimental study of psychological peculiarities of decision making in situations of moral choice and the development of psycho-corrective activities in the form of psychological support to the development of high school students readiness to moral choice. The meaning of notions „moral activity”, „moral values”, „decision making in a situation of moral choice”, „situation of moral choice” has been refined. The criteria which differentiate the situations of moral choice from other kinds of life situations have been determined; peculiarities and factors of person’s activity in situations of moral choice have been defined. Age peculiarities of high school students’ moral development as a prerequisite for their readiness to personal moral choice have been analyzed. The specific character of situations of moral choice that arise during early adolescence, peculiarities of procedural and semantic parties of high school students decision making in situations of moral choice have been investigated.